Foto: Radio Olsztyn

Maria Grygo

Niewielka wieś Krzyżany (niem. Krzysahnen, 1927-1945 Steinwalde) położona kilka kilometrów od Rynu. Wieś została założona w 1547 roku. Na początku XVIII wieku mieszkańcy przeszli epidemię dżumy. W czasie walk niemiecko- rosyjskich w 1914 roku wieś została spalona.

We wsi znajduje się pomnik mieszkańców poległych w czasie I wojny światowej, a zarazem pomnik plebiscytowy, który został odnaleziony w 2012 roku podczas robót ziemnych i postawiony obok przydrożnego krzyża. W kwietniu tego roku została przekazana członkom Stowarzyszenia Blusztyn i Freunde Masurens górna część pomnika, którą przechował jeden z mieszkańców miejscowości. Pomnik został uszkodzony po II wojnie światowej. Na górnej części pomnika można było zobaczyć oryginalne kolory liter i krzyża. Pomnik został oczyszczony, dwie części połączone a litery z nazwiskami poległych mieszkańców pomalowane na złoty kolor.

Naprzeciw pomnika rozciąga się cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku. W czerwcu 2019 roku odbyło się tutaj uroczyste odsłonięcie tablic pamiątkowych ufundowanych przez Pana G. Borrek, który w 2018 roku przybył na Mazury, aby odszukać ślady swoich dziadków. Odnalazł miejsce zbiorowej mogiły, w której pod koniec II. wojny światowej zostali pochowani dziadkowie wraz z innymi zamordowanymi osobami z tej okolicy. Tablice pamiątkowe są symbolicznym miejscem spoczynku, ponieważ przy grobie można się pożegnać i zawsze można do niego wrócić.

Właśnie na tym cmentarzu już od marca tego roku rozpoczęły się prace porządkowe w ramach projektu dwóch Stowarzyszeń - Freunde Masurens i Blusztyn. Po uzyskaniu potrzebnych dokumentów ruszyły pierwsze prace na cmentarzu. Polegały one na usunięciu krzewów, które zarosły cały cmentarz oraz zebraniu starych gałęzi i konarów, a tym samym odkryciu grobów oraz roślinności cmentarnej. Pierwsze prace na cmentarzu okazały się niezwykłym wyzwaniem dla członków obydwu stowarzyszeń. Po pracach porządkowych przyszedł czas na prace remontowo naprawcze oraz inwentaryzację cmentarza. Na cmentarzu znaleziono dwa krzyże, jeden kuty a drugi żeliwny. Krzyż kuty został odrestaurowany przez jednego z członków Stowarzyszenia Freunde Masurens, natomiast drugi krzyż został uwięziony w korzeniach i nie można go wydobyć. Udało się odczytać, że należy do Charlotte Konrad, zm. 29. września 1870 roku. Natomiast krzyż kuty został osadzony w oryginalnym kamieniu. Pierwszym grobem, który został wypoziomowany, oczyszczony a poduszka nagrobna z marmuru wyczyszczona był August Orlowski, mieszkaniec Krzyżan, którego nazwisko widnieje również na kamieniu pamiątkowym, Zmarł w wyniku ran odniesionych w czasie I wojny światowej. Pracami przy grobie jak również renowacją poduszki nagrobnej zajął się młody człowiek, który podczas prac renowacyjnych zauważył, że August Orłowski urodził się dokładnie 100 lat przed jego narodzinami, był w jego wieku, kiedy zmarł a prace porządkowe na cmentarzu w Krzyżanach rozpoczęto w 100 rocznicę śmierci Augusta.

Kolejne prace na cmentarzu polegały na wypoziomowaniu grobów i ich oczyszczeniu. Krok po kroku cmentarz w Krzyżanach zostaje wyrywany z zapomnienia, zostaje przywracana pamięć o byłych mieszkańcach Krzyżan. A wraz z nim ożyła przyroda: przebiśniegi, przylaszczki, fiołki, cebulica syberyjska, bluszcze. My żyjący, tu i teraz mamy tę jedyną moc wyrwania starych cmentarzy z czeluści zapomnienia.

barbara.willan@gmail.com            

Strona internetowa jest wspierana finansowo przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Federalnej Niemiec i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Redaktor strony internetowej: Ewa Dulna

Skontaktuj się z nami

mail: barbara.willan@gmail.com

tel. 606 680 218

ul. Prosta 17/3

Olsztyn 10 - 029

Zrobione w WebWave CMS