http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Prusowie

Co o nich wiemy? Najstarsze źródła pochodzą z wieku VI i X. Były to najczęściej relacje kupców.
 

Dopiero w wieku XIII po sprowadzeniu Zakonu Krzyżackiego ukazała się kronika Piotra z Duisburga, na podstawie której możemy dowiedzieć się więcej o Prusach.

W XIII wieku ich terytorium zajmowało około 42 000 km² i było zamieszkiwane przez 170 000 osób. O zamieszkujących plemionach pruskich w latach wczesnego średniowiecza dowiadujemy się z prac kronikarza krzyżackiego Piotra z Dusburga . Według niego, tereny Prus zamieszkiwały następujące plemiona:
 

• Pomezanów – nazwa pochodzi prawdopodobnie od słowa pomedian - kraj pod lasami;
• Pogezanów– nazwę wywodzi się od pruskiego słowa pagudian, oznaczającego kraj porośnięty zaroślami;
• Warmów– nazwa pochodzi od słowa wurmen i oznacza czerwoną ziemię;
• Natangów– Natangia oznacza krainę o spływających wodach;
• Galindów – nazwę Galindia wywodzi się od wyrazu galas, oznaczającego koniec, kres. Za granicami Galindii nie mieszkało żadne plemię pruskie stąd była określana jako kraj położony na końcu świata;
• Sasinów– staropruski wyraz sasins znaczy zając, czasami określa się te tereny nazwą ziemią zajęcy;
• Jaćwingów (Sudowia, Jaćwierz) – Sudowia wzięła swą nazwę od rzeki Suduone (Sudonia) (dzisiejsza Szeszupa)
• Bartów;
• Sambów– Sambia prawdopodobnie pierwotnie oznaczała kraj nizinny lub rolniczy (od pruskiego same – rola);
• Nadrowów– otrzymała nazwę od pruskiego słowa druvis oznaczającego barć, wydrążone drzewo;
• Skalowów– pochodzenie nazwy Skalowia jest różnie interpretowane, wywodzi się ją z języka litewskiego i wiąże się z określeniem leśnego kraju albo z zaginioną nazwą jednego z większych dopływów Niemna.

Plemiona te nigdy nie utworzyły jednolitego państwa, co ułatwiło ich podbój, zwłaszcza przez zakon krzyżacki.
 

Najwyższą plemienną władzą był wiec. Na nim decydowano o sprawach obrony, wyprawach wojennych i ustalano podział prac. W okresach wojen na wiecach wybierano wodzów. Gdy nieprzyjaciel wtargnął do kraju, cała ludność męska chwytała za broń. Wojska zwoływane były przez gońców. Dużą rolę odgrywały grodziska, stanowiące miejsca schronień podczas wojen i rozruchów.
 

Prawo oparte było na zasadach rodowych. Dziedziczenie odbywało się wyłącznie w linii męskiej. W życiu politycznym główną rolę stanowili możni – nobiles. Najwięcej było pospólstwa (wolni) – z takimi samymi prawami jak możni. Niewolników pozyskiwano w trakcie wojen.
 

Prusowie byli przede wszystkim ludem rolniczym. Rytm ich prac wyznaczały poszczególne pory roku. Oprócz uprawy roli zbierano grzyby, jagody, orzechy laskowe, zioła. Hodowano głównie konie, a także krowy, kozy, owce, świnie. Bardzo ceniono miód, dlatego w puszczach zakładano barcie. Gospodarstwa położone nad brzegiem jezior posiadały wyłączność na połów ryb. Prusowie handlowali z wieloma europejskimi ludami, o czym świadczyć mogą znalezione na ich terenach monety anglosaskie, germańskie, czeskie i arabskie.
 

Religia Prusów była politeistyczna. Czcili oni siły natury: ciała niebieskie (jak Słońce czy Księżyc), zjawiska atmosferyczne, (jak piorun czy grzmot), a także zwierzęta i roślin, szczególną czcią otaczali drzewa, np. dęby.
 

Miejscami kultu były święte gaje, miejsca składania ofiar bogom. Wierzyli w demony i bóstwa. Ze znanych dziś bóstw pruskich należy wymienić bóstwo żeńskie Kurko (Kurche), bogini stworzenia i urodzaju, oraz bóstwo męskie Perkuna (Perkunis), boga wojny, władcę burzy i grzmotów. Wierzyli w życie pozagrobowe i uprawiali kult przodków. Utrzymywali, że dusze zmarłych snują się po swoich rodzimych okolicach.
 

Podbój Prus został przerwany kilkoma powstaniami pruskimi. Za ostateczną datę podboju przyjmuje się rok 1283, gdyż według krzyżackiego kronikarza Piotra z Dusburga rozpoczęły się wówczas walki na Litwie i Żmudzi. Pomimo dużej przewagi liczebnej Prusów i znajomości terenu, wyprawy zbrojne w XIII wieku górowały nad nimi lepszą organizacją i przewagą uzbrojenia. Słabe związki plemienne i niemożność zjednoczenia się sprawiały, że najeźdźcy prowadzili skuteczną walkę. Stosowana często przez Krzyżaków taktyka spalonej ziemi była drastyczna i różniła się od wcześniejszych walk, toczonych głównie dla zdobycia sławy i łupów.
 

Podbici Prusowie przejęli język i kulturę niemiecką, natomiast na wschodzie zasymilowali się z Litwinami, a na południu z Mazurami. Szacuje się, że w sumie nawet 15 tysięcy Prusów mogło opuścić swoją ojczyznę. Część z nich w następnych latach powróciła do Prus w związku z możliwością otrzymania nowych nadań. Pozostali osiedlili się na wcześniej wymienionych terenach. Nieliczni Prusowie zamieszkali również w Wielkopolsce, Małopolsce i na Lubelszczyźnie.
 

Prusowie (wraz z Jaćwięgami) zostali poddani przesiedleniom, głównie na tereny Warmii, Pomezanii oraz Sambii. Uważa się, że doprowadziło to do powstania tzw. pustki osadniczej na terenach Jaćwieży, Sasinii i Galindii, choć istnieją również głosy twierdzące, że tereny te nie mogły stać się zupełnie bezludnymi, czego dowodem ma być pruska proweniencja części toponimii na terenach objętych akcją wysiedleńczą. Niewykluczone również, że pruskie nazwy są w istocie nie tyle spadkiem po pierwotnych mieszkańcach, a efektem kolonizacji wewnętrznej. W okresie względnej stabilności państwa zakonnego Prusowie, przeżywając swoistą demograficzną rekompensatę powojenną, uczestniczyli w ponownym zasiedlaniu opuszczonych ziem.
 

Według szacunków opartych na źródłach historycznych walki z Krzyżakami przetrwało ok. 100 tysięcy Prusów. Na podstawie liczby wsi zakładanych na tzw. prawie pruskim szacuje się, że na początku XV wieku na terenie Prus mieszkało ok. 150 tysięcy Prusów, blisko 40% ludności. Zamieszkiwali przede wszystkim Sambię (95–100%), Natangię (90%), na Warmii stanowili ok. 60%, między 30 a 50% w Pomezanii, Pogezanii i Barcji. Pozostali byli rozproszeni na innych terytoriach plemiennych. W następnych wiekach zasymilowali się z ludnością napływową z Polski, Niemiec, Litwy i innych terenów.
 

Pogańskie obyczaje Prusów przetrwały sporadycznie w Sambii do pierwszej połowy XVI w. Jeszcze w 1561 r. pastor Abel Will z Pobethen opublikował Mały katechizm Marcina Lutra w języku pruskim, jednak mowa ta ostatecznie wymarła na przełomie XVII i XVIII wieku. (pruthenia.pl).
 

We wczesnym średniowieczu obszar dzisiejszych Mazur zamieszkiwały następujące plemiona pruskie:

• Sasinowie – południowo-zachodni teren dzisiejszych Mazur, w okolicach Ostródy, Działdowa, Nidzicy, Olsztynka i Wielbarka;
• Galindowie – południowo-wschodni obszar Mazur, ciągnący się od Pasymia i Szczytna aż po Białą Piską, Orzysz, Giżycko, Węgorzewo i częściowo Gołdap;
• Jaćwingowie – dzisiejsze okolice Ełku, Olecka i częściowo Gołdapi;
• Nadrowian – północne obszary Gołdapi;
• Bartowie – dzisiejsze okolice Kętrzyna.

Ponieważ Warmia jest krainą historyczną, więc o jej stolicy można mówić jedynie w kontekście historycznym. Warmia stanowiła dominium biskupstwa warmińskiego i jej formalną stolicą była stolica diecezji – siedziba katedry i kapituły – czyli Frombork.

Siedzibą biskupów było początkowo Braniewo w latach 1280–1340, krótko Orneta w latach 1340–1350 i od 1350 Lidzbark Warmiński.

Wobec nieskuteczności tych działań, mazowiecki książę Konrad w roku 1226 sprowadził do Prus zakon krzyżacki. W roku 1237 posuwający się wzdłuż Wisły Krzyżacy dotarli do Zalewu Wiślanego i na terenie zdobytej Pogezanii założyli miasto Elbląg. Krótko potem w roku 1239 pokonali Warmów i zdobyli ich główną twierdzę w Bałdze, na miejscu której powstał krzyżacki zamek.. Mimo oporu Warmowie z czasem podporządkowali się Zakonowi.

Język pruski.

Prezes Stowarzyszenia Prusów Gniewomir Sarbicki powiedział, że język pruski należy do języków bałtyckich, podobnie jak litewski i łotewski. Posługiwały się nim plemiona bałtyckie mieszkające między dolną Wisłą a dolnym Niemnem. Najstarsze zachowane w tym języku zabytki piśmiennictwa to XIV-wieczny słownik Elbląski oraz trzy XVIwieczne katechizmy Marcina Lutra, z których ostatni liczy 78 stron pruskiego tekstu. W latach 80. ubiegłego wieku zapoczątkowano odbudowę języka nieużywanego od początku XVIII wieku, a podstawą ku temu stały się XVI-wieczne pisma.

"Podstawowy zakres słów znamy z zabytków piśmiennictwa, nowe słowa obecnie są odzyskiwane przez zespół pod kierunkiem lingwistów litewskich z nazw miejscowych i wschodniopruskich gwar języka niemieckiego, które zakonserwowały bardzo dużo pruskich słów"- podkreślił Sarbicki.
 

Obecnie język pruski jest drugim językiem dla około kilkudziesięciu Prusów i jest oficjalnie klasyfikowany jako język ożywiony, a nie martwy. Włada nim kilkadziesiąt osób, z czego w Polsce - 10. Wśród nich jest już kilkoro dzieci, dla których jest on językiem pierwszym.

"Stopień trudności, jeśli idzie o naukę języka pruskiego to pojęcie względne, oceniam, że jest to z uwagi na gramatykę język łatwiejszy od języka polskiego, trudniejszy od niemieckiego"- podkreślił Sarbicki. "Krzewienie kultury pruskiej to nasza osobista pasja i potrzeba; język jest najważniejszym składnikiem tożsamości. Do Stowarzyszenia należą potomkowie ludności autochtonicznej, choć my nikogo nie pytamy w sposób szczególny o pochodzenie"- zaznaczył.

"Mały Książę" wydany w języku pruskim

Tłumaczenia "Małego Księcia" podjął się Piotr Szatkowski, z wykształcenia filolog i skandynawista, którego pasją jest porównywanie języków. Od 6 lat interesuje się językiem pruskim, a także gwarą warmińską i mazurską. Prace translatorskie rozpoczęły się w 2011 roku, a po dwóch latach książka była gotowa do korekty. Ostateczny kształt dzieło literackie uzyskało w ubiegłym roku. Zostało wydane w nakładzie 200 egzemplarzy. Obecnie trwają prace nad audiobookiem. Członkowie Stowarzyszenia Prusaspira, wcześniej grupy nieformalnej o tej samej nazwie, od połowy lat 90. XX w. biorą aktywny udział w projekcie odbudowy języka pruskiego. Ze środków własnych zostały wydane drukowane słowniki języka pruskiego – w 1999 i w 2007 roku. Warto wspomnieć o gazecie internetowej Twankstas Prusas Preigara, prowadzonej przez Prusów z obwodu kaliningradzkiego, która wychodzi po prusku od 1989 - podał Sarbicki.       

Obecnie członkowie Stowarzyszenia pracują także nad innymi projektami, m.in. nad słownikiem internetowym z automatyczną odmianą, słownikiem na telefon komórkowy, słownikiem do automatycznego sprawdzania pisowni podczas pisania, pruską klawiaturą dla systemów Windows i Linux. W trakcie opracowywania jest podręcznik języka pruskiego oraz słownik pruski na platformę Android.

Źródło:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Warmia_i_Mazury

https://culture.pl/pl/artykul/maly-ksiaze-wydany-w-jezyku-pruskim

http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Strona_g%C5%82%C3%B3wna

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mazury

https://pl.wikipedia.org/wiki/Warmia

barbara.willan@gmail.com            

Strona internetowa jest wspierana finansowo przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Federalnej Niemiec i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych       i Administracji.

Redaktor strony internetowej: Ewa Dulna

Skontaktuj się z nami

mail: barbara.willan@gmail.com

tel. 606 680 218

ul. Prosta 17/3

Olsztyn 10 - 029

https://stowarzyszeniemazurskie.pl/

https://stowarzyszeniemazurskie.pl/de

Zrobione w WebWave CMS